Samenvatting van het boek Het geld van de toekomst

Voordat ik dit boek had gelezen, dacht ik dat geld van zichzelf neutraal is. Nu begrijp ik dat er verschillende geldstelsels mogelijk zijn. De keuze inzake welke geldstelsels te gebruiken, blijkt verstrekkende gevolgen te hebben voor een samenleving.

Lietaer stelt dat de meeste eigenschappen van ons huidige geldstelsel in het verleden niet bewust tot stand zijn gekomen. Nu hebben we de kans het anders te doen. We weten genoeg over geld en het collectieve onderbewustzijn om over de beschikbare opties te kunnen praten.

Je kunt kiezen uit twee soorten samenvattingen: op boek- en hoofdstukniveau. Het volledige boek kun je ook in een eenvoudige opmaak via de site van Aardnoot lezen.

In 2022 presenteert Carlijn Kingma haar cartografie Het watermerk van ons geld. In samenwerking met onder andere Follow the money heeft zij zich verdiept in de inrichting van ons geldstelsel. Enkele video’s lichten haar creatie toe.

BOEK

Ons huidige geldstelsel stimuleert onderlinge concurrentie, terwijl de complementaire geldstelsels samenwerking stimuleren. De volgende eigenschappen horen wel bij ons huidige geldstelsel, maar niet bij de meeste complementaire munteenheden:

1. De munteenheid hoort bij een natiestaat.

2. De munteenheid is uit het niets geschapen (fiat-geld).

3. De uitgave van de munteenheid is gekoppeld aan een bankschuld.

4. De munteenheid kent de betaling van (positieve) rente.

Complementaire munteenheden kunnen sociale functies vervullen, waarvoor de officiële munteenheid niet was ontworpen.

Veel werk blijft nu liggen, omdat een geschikt ruilmiddel ontbreekt. Complementaire geldstelsels kunnen de rol van ruilmiddel vervullen.

Gemeenschappen raken vrijwel overal in verval als geld erin gemoeid raakt. Ze krijgen met complementair geld een middel om anders onderbenutte mensen en andere hulpmiddelen in te zetten.

De centrale bank van Nieuw Zeeland constateerde als eerste, dat goed ontworpen complementaire munteenheden nuttig kunnen zijn om de inflatie te beheersen.

Vier trends zorgen er voor, dat ons huidige geldstelsel de komende decennia gaat veranderen:

– De verouderingsgolf.

– De informatierevolutie.

– De klimaatverandering.

– De monetaire instabiliteit.

Duurzame voldoening is een scenario dat leidt tot duurzaam kapitalisme. In dit scenario komen er op lokaal niveau complementaire munteenheden. Verder komt er op wereldniveau een munteenheid (Terra) die verankerd is in de materiële wereld. In dit scenario zorgt de aanwezigheid van een Yin- en een Yang-geldstelsel voor het noodzakelijke evenwicht in het geheel.

1. Geld – de basis van alle mogelijkheden

Vier trends in onze samenleving zorgen dat er iets fundamenteels moet veranderen in de manier waarop we nu met geld omgaan. De relatie tussen de vier trends en geld is als volgt.

1. Verouderingsgolf

Hoe kan de maatschappij het toenemend aantal ouderen het geld geven dat nodig is?

2. Informatierevolutie

Hoe kunnen we een bestaan geven aan miljarden mensen, als er groei is zonder nieuwe werkgelegenheid?

3. Klimaatverandering en de ondergang van de biodiversiteit

Hoe kunnen we de strijd tussen financiële belangen op de korte termijn en duurzaamheid op de lange termijn oplossen?

4. Monetaire instabiliteit

Hoe kunnen we ons voorbereiden op de mogelijkheid van een monetaire crisis?

Geld is behalve ons oudste informatiesysteem, ook het meest indringende en wereldwijd toegepaste informatiesysteem.

Een complementaire munteenheid heeft betrekking op een overeenkomst tussen een groep mensen en/of ondernemingen om een niet-traditionele munteenheid als ruilmiddel te accepteren. Dergelijke munteenheden kunnen sociale functies vervullen, waarvoor de officiële munteenheid niet was ontworpen.

2. Het geld van vandaag

Economische studieboeken gaan over de vraag wat geld doet, maar niet over wat geld is. Geld is een overeenkomst, binnen een gemeenschap, om iets te gebruiken als betaalmiddel.

Vier belangrijke eigenschappen karakteriseren nog steeds ons ‘normale’ geldstelsel en staan niet fundamenteel ter discussie. Nieuwe complementaire munteenheden hebben geen van deze eigenschappen.

1. Geld hoort bij een natiestaat.

Een nationale munteenheid is één van de krachtigste beschikbare middelen tot het creëren van nationaal bewustzijn. De nationele munteenheden bestaan sinds een paar eeuwen.

2. Geld is uit het niets geschapen (fiat-geld).

Ons geld is letterlijk uit het niets geschapen. Bij de bron van geld is er leegte.

Terzijde: Alleen in de Oosterse filosofieën wordt de Leegte expliciet als oorsprong van alles gezien. In het Westen is er een God als organiserend principe waarin alles zijn oorsprong heeft.

3. De uitgave van geld is gekoppeld aan een bankschuld.

Elke munteenheid in omloop is begonnen als een banklening. De combinatie van fiat-geld en bankschuld functioneert, indien de schaarste van geld kunstmatig en systematisch wordt ingevoerd en behouden. De centrale banken hebben hier een belangrijke rol in.

4. De betaling van rente.

Rente bevordert indirect de systematische concurrentie tussen de deelnemers in het geldstelsel. Ook voedt rente voortdurend de noodzaak van eindeloze economische groei. Tenslotte concentreert rente welvaart door de grote meerderheid te belasten ten gunste van een kleine minderheid.

3. Cybersfeer – de nieuwe geldgrens

Er vindt momenteel een informatierevolutie plaats. De informatietechnologie maakt twee krachtige tegengestelde soorten dynamiek los. De baten van de technologie komen ten goede van of een groeiende groep mensen of een afnemend aantal mensen. Het is niet de technologie die er echt toe doet, maar de manier waarop we die gebruiken. Welke keuzes worden er gemaakt bij de onvermijdbare verandering van ons geldstelsel?

Munteenheden van particuliere ondernemingen zijn niet noodzakelijk een probleem. Mogelijke problemen ontstaan wanneer ondernemingsgeld monopolies worden. Hierdoor verminderen de keuzemogelijkheden van de mensen. Dergelijke monopolies kunnen ook leiden tot machtsmisbruik door diegenen die dat monopolie bezitten.

4. Vijf scenario’s voor de toekomst

1. De Officiële Toekomst: ‘Meer van hetzelfde’

Dit scenario is een extrapolatie van de laatste twintig jaar. De vier trends (zie hoofdstuk 1) sluiten dit scenario uit. Veranderingen in de aard van het geld zullen minstens even zo grote gevolgen hebben als bijvoorbeeld de uitvinding van het schrift, het alfabet en de drukpers. Een verandering van ons geldstelsel kan nu de krachtigste beschikbare manier zijn om ons collectieve gedrag op wereldschaal bewust te veranderen.

2. Het Corporate Millennium

In dit scenario verschuift de macht, inclusief de macht om geld te scheppen, in de volgende decennia naar de belangrijkste internationale ondernemingen. Uiteindelijk blijkt het concept van natielanden dan niet meer relevant. De nationale munteenheden, gebaseerd op overheidsschuld, worden vervangen door munteenheden van ondernemingen. Deze munteenheden zijn gebaseerd op goederen en diensten van ondernemingen.

3. Zorgzame samenlevingen

Zorgzame samenlevingen is een moderne versie van wat er in West Europa gebeurde in de eerste eeuwen na de val van het Romeinse Rijk. Het was een terugkeer naar homogene gemeenschappen op kleinere schaal met elk zijn eigen lokale betaalmiddel.

Een moderne verstoring is bijvoorbeeld een monetaire krach. Een lokale munteenheid kan gebruikt worden om mensen in een veilige cocon te stoppen.

4. Hel op Aarde

Anders dan bij Zorgzame samenlevingen ontstaat er bij Hel op Aarde een ‘ieder voor zich’ mentaliteit. De Hel op Aarde is al realiteit voor de armsten in bijvoorbeeld de VS. Met een minimaal sociaal vangnet moeten deze mensen zich maar zien te redden.

5. Duurzame voldoening

Dit scenario is gebaseerd op monetaire initiatieven die leiden tot duurzaam kapitalisme. Duurzaamheid is karakteristiek voor een samenleving die haar behoeften bevredigt zonder de vooruitzichten van toekomstige generaties te verminderen. Voldoening is wat aan zoveel mogelijk mensen voldoende keuzevrijheid op materieel gebied verschaft, zodat zij hun passie en creativiteit kunnen uiten. Kapitalisme met een menselijk gezicht hoeft niet langer een paradox te zijn.

De resterende hoofdstukken werken het scenario van Duurzame voldoening verder uit.

Deel II

We bevinden ons op de overgang van het Industriële Tijdperk naar het Informatie Tijdperk.

Het kernidee van deel II is: de mogelijkheden die geldinnovaties bieden om enkele van de belangrijkste problemen tijdens deze overgang op te lossen, zijn omvangrijk en tot op heden vrijwel ongebruikt.

5. Complementaire munteenheden die de werkgelegenheid bevorderen

Er is voor iedereen op de planeet absoluut genoeg werk, maar een baan is iets anders. De overgang naar het Informatie Tijdperk heeft tot gevolg dat zowel het inkomensniveau van een baan als de zekerheid op een baan afnemen. Een dergelijke groei van de economie keert zich uiteindelijk ook tegen de ondernemingen.

Veel werk blijft liggen, omdat een geschikt ruilmiddel ontbreekt. Complementaire geldstelsels kunnen de rol van ruilmiddel soms beter vervullen. Deze geldstelsels kennen een scala aan mogelijkheden inzake regionale gebondenheid, betrokken instanties en bestedingsprikkels.

Voorbeeld van een hedendaags initiatief. Het MITI in Japan is een machtig coördinatiemechanisme tussen de regering en het bedrijfsleven in Japan (zie ook § 7.5 van het boek Understanding Power). De directeur van MITI schreef eind jaren 90 over eco-geld, een vorm van complementair geld: “Eco-geld is geld voor de 21-ste eeuw, dat gebruikt kan worden bij de ruil van gevarieerde en ‘zachte’ vormen van informatie, bij onderwerpen als milieu, sociale voorzieningen, gemeenschapszin en cultuur. (…) Mensen kunnen standaardgeld naast eco-geld gebruiken en efficiënt van het een of van het ander gebruik maken om de voor hen meest geëigende levensstijl te scheppen. (…) Het uiteindelijke doel van het invoeren van eco-geld is het bevorderen van vertrouwen onder de mensen, zodat een gevoel van gemeenschapszin kan worden opgebouwd.”

6. Munteenheden voor gemeenschappen

De vraag hoe we de vergrijzing financieren, gaat in breder perspectief over het behoud van gemeenschappen. Antropologen hebben gemerkt dat gemeenschapszin is gebaseerd op wederkerigheid in het uitwisselen van geschenken. Communiteit betekent dan ook: geven onder elkaar.

Gemeenschappen raken in verval als geld erin gemoeid raakt. Het gebruik van complementair geld kan het tegenovergestelde proces bereiken. Met complementair geld kunnen gemeenschappen hun plaatselijke problemen oplossen. Ze krijgen een middel om anders onderbenutte mensen en andere hulpmiddelen in te zetten. Voorbeelden: tijddollars, Curitiba-geld en Hureai Kippu.

Virtuele munteenheden op internet krijgen een serieuze kans, als de omwisselbaarheid tussen virtuele en lokale munteenheden goed is geregeld.

7. Enige praktische zaken

De centrale bank van Nieuw Zeeland constateerde als eerste, dat goed ontworpen complementaire munteenheden nuttig kunnen zijn om de inflatie te beheersen. In de VS zijn tijddollars vanwege hun sociale doel vrijgesteld van belastingen.

Onderzoek in Europese regio’s toont aan, dat ze verschillend reageren op dezelfde monetaire politiek. De invoering van complementaire munteenheden kan een permanente oplossing betekenen voor regionale problemen, zoals werkloosheid. Een dergelijke aanpak verkleint de kans op een politieke aversie tegen een gemeenschappelijk beleid.

Een eventueel verbod op complementair geld is discutabel, omdat ander niet-nationaal geld blijft bestaan. Air Miles is een voorbeeld van dit geld, dat door ondernemingen wordt uitgegeven. Centrale banken blijken weinig te kunnen doen tegen deze groeiende hoeveelheid particulier geld.

Lietaer stelt dat de (lokale) overheid de invoering van complementair geld vooral moet stimuleren als er sprake is van grote sociale problemen. Vaak vergeten plaatselijke overheden dat de invoering van een nationale munt een effectief middel is om plaatselijke duurzaamheid te vernietigen.

Het moeilijkste gedeelte bij de invoering van een complementaire munteenheid is, de munt geaccepteerd en gebruikt te krijgen. Er zijn drie sleutels voor een succesvolle implementatie:

– een goede tijdsplanning;

– kwaliteit van plaatselijk leiderschap;

– deugdelijk ontwerp van een complementaire munteenheid.

8. Een munteenheid voor de wereld – hoe het geld duurzaam te maken

Er zijn drie manieren om mensen te overtuigen hun gedrag te veranderen ten gunste van het milieu:

– opvoeding, opleiding en morele overreding;

– regelgeving;

– financieel belang.

Bij voorkeur werken alle motiverende krachten in dezelfde richting. Als financiële belangen botsen met regelgeving, zijn financiële belangen vaak de winnaar. Bovendien maakt een goed ontworpen geldstelsel regelgeving ten gunste van het milieu overbodig.

Bij de huidige positieve rente kijken investeerders vooral naar opbrengsten op de korte termijn. Het omgekeerde gebeurt bij negatieve rente. Lietaer noemt een dergelijke rente duurzaamheidsvergoeding. Deze vergoeding zorgt er voor, dat preventie van milieubelasting aantrekkelijker wordt dan de aanpak van de gevolgen in de toekomst.

Lietaer stelt voor de munteenheid Terra wereldwijd te introduceren. De Terra is verankerd in de materiële wereld. Zijn waarde komt overeen met een standaardmand van grondstoffen en diensten. In die mand zitten afgesproken hoeveelheden van bijvoorbeeld olie, tarwe en goud. De duurzaamheidsvergoeding bij de Terra komt overeen met de opslagkosten van de gekozen grondstoffen.

Onder de huidige geopolitieke omstandigheden kan alleen de private sector de introductie van de Terra uitvoeren. De introductie levert internationale ondernemingen vijf voordelen op:

– een internationale waardestandaard;

– minder kosten bij bartertransacties;

– een verzekering tegen de instabiliteit van nationale munteenheden;

– structureel minder kans op een wereldwijde recessie;

– een structurele oplossing tussen ecologische duurzaamheid en financiële prioriteiten.

9. Duurzame voldoening

Het begrip duurzame voldoening kent een taoïstische uitleg. Duurzaamheid duidt op de Yin-samenhang en voldoening duidt op de Yang-samenhang.

Ons huidige geldstelsel kent een Yang-samenhang, want het leidt tot concurrentie. Een geldstelsel dat samenwerking bevordert, heeft een Yin-samenhang. De aanwezigheid van beide geldstelsels zorgt voor het noodzakelijk evenwicht tussen Yin en Yang. De achterliggende reden is dat het geheel slechts bestaat door het evenwicht tussen de twee delen.

Een integrale economie met Yin- en Yang-geldstelsels doet vier soorten kapitaal floreren: natuurlijk, sociaal, financieel en fysiek kapitaal. In zo’n economie is kapitaal meer dan alleen geld.

Drie golven van verandering vergroten de kans op duurzame voldoening:

– de golf van waardeverschuiving (zie hieronder);

– de informatiegolf (de opkomst van internet);

– de geldgolf (daarover gaat dit boek).

De golf van waardeverschuiving gaat over de opkomst van de nieuwe subcultuur van de Cultureel Creatieven. In deze subcultuur is één van de grootste zorgen het verval van de gemeenschap en het milieu. In bijvoorbeeld de VS vertegenwoordigt deze subcultuur in 2000 29% van de bevolking. De dominante subcultuur van Modernisten domineert nog steeds de massamedia, waardoor de Cultureel Creatieven in de samenleving vrijwel onzichtbaar zijn. De groei van het aantal Cultureel Creatieven duidt op een herwaardering van Yin-waarden.